Bieszczady(1), Bieszczady

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Bieszczady - wstęp
Bieszczady zajmują najbardziej na południowym-wschodzie wysunięty skrawek Polski.
Stanowią one częsć głównego łuku karpackiego i są pierwszym członem Karpat Wschodnich,
zaczynających się od doliny Sanu, Osławy, Osławicy i Laborca. W granicach Polski znajduje
się jedynie skrajnie zachodnia ich częsć, czyli Bieszczady Zachodnie przechodzące ku
zachodowi (za Przeł. Łupkowską) w Beskid Niski, natomiast ku wschodowi (za Przeł. Użocką)
w Bieszczady Wschodnie. Po południowej stronie wododziału karpackiego, na Słowacji noszą
one nazwę Bukovske Vrchy. Podział turystyczny tych gór kłóci się często z jednostkami
fizycznogeograficznymi. Na szczególną uwagę zasługuje przyroda bieszczadzka.
Klimat Bieszczadów, jest dość zróżnicowany i ściśle wiąże się z rzeźbą terenu i wysokością
n.p.m. Wyraźny jest tu wpływ kontyntntalnych mas powietrza napływających znad Europy
Wschodniej i niosących niskie temperatury w zimie i wysokie latem. Miesza się ono z suchym
powietrzem znad Nizin Węgierskich. Średnia temp. roczna wynosi 5 C, w lecie osiąga ona 16
C a w zimie spada do -5 C. Opady roczne od 800 mm w rejonie Przedgórza Bieszczadzkiego
osiągają swe maksimum w rejonie pasm okalających Cisną i wynoszą tam 1150 mm.
Największa ilość opadów przypada na lipiec (140-150 mm). Stosunkowo suche i dogodne do
uprawiania turystyki są: styczeń i luty oraz przełomy maja i czerwca oraz sierpnia i września.
Pokrywa śnieżna zalega w Bieszczadach przez 150-200 dni osiągając grubość w wyższych
partiach nawet do 200-300 cm.
Budowa geologiczna Bieszczadów, podobnie jak i innych Zewnętrznych Karpat fliszowych
jest dość monotonna. Występują tu dość grube (do kilku km.), serie piaskowców
przewarstwiających się z łupkami ilastymi, mułowcami i iłowcami. Twory te znane są pod
wspólną nazwą fliszu karpackiego i tworzyły się od górnej jury poprzez kredę do dolnego
trzeciorzędu, czyli paleogenu na dnie zbiornika tzw. Oceanu Tetydy. W czasie oligoceńskich i
mioceńskich ruchów górotwórczych zostały odkłute, czyli oderwane od pierwotnego podłoża i
pchnięte ku północy na odległość kilkudziesięciu kilometrów, tworząc szereg ponasuwanych
na siebie płaszczowin. Spoczywają one na krystalicznym podłożu platformy paleozoicznej.
Twarde, odporne na wietrzenie piaskowce wypreparowały szereg malowniczych grzęd
skalnych np. w rejonie Krzemienia, Halicza czy Dwernika-Kamienia. Podatne na pęcznienie i
śliskie łupki są przyczyną powstawania licznych osuwisk tamujących często naturalne drogi
odpływu wód. Najbardziej znanymi w Bieszczadach są osuwiska na stokach Chryszczatej z
1907 r. - "Zwiezło" i jez . Duszatyńskie oraz osuwisko nad Wetliną na stokach Połomy
tworzące jez. Szmaragdowe (1980 r.).
Tradycyjnie największe bogactwo mineralne Karpat - ropa naftowa zostało już w
Bieszczadach wyczerpane, funkcjonuje jedynie niewielka kopalnia w Czarnej. Sporadycznie
eksploatuje się surowce skalne, głównie piaskowiec w ok. Rabego, Nasicznego, w pasmie
Ostrego k. Lutowisk i w Bóbrce k. Myczkowców. Interesującym lecz nie wykorzystanym
bogactwem są wody mineralne zwłaszcza szczawy i solanki w rejonie Komańczy, Szczawnego,
Baligrodu (wody siarczkowe) i Polańczyka. W ok. Rabego znajdują się unikalne w Polsce
szczawy arsenowe z zawartością żelaza. Zbieraczy minerałów mogą zainteresować kwarce
górskie (tzw. diamenty marmorskie) oraz minerały arsenu i żelaza w okolicy Rabego.
Rzeki Bieszczadów, odprowadzają swe wody do Morza Bałtyckiego, wyjątek stanowi tu
dorzecze Strwiąża w ok. Ustrzyk Dolnych należące do zlewni Morza Czarnego. Główną rzeką
jest San wypływający na wschód od szczytu Piniaszkowy (961 m) w rejonie Przeł. Użockiej.
1
Największymi jego dopływami w rejonie Bieszczadów są: Osława (dł. około 55 km)
wypływająca na południowo-zachodnich stokach Matragony; Solinka (45 km) biorąca swój
początek pod Rosochą i Strybem; Hoczewka (25 km), zwana w swym górnym biegu Jabłonką,
ze źródłami w rejonie Wołosania; Wetlina zbierająca wody z Górnej Solinki wypływającej
spod Krzemieńca (1221 m) i Małej Rawki (1267 m) i Wetlinki płynącej spod Połóniny
Wetlińskiej oraz północnych stoków Działu; Wołosaty wypływający w kotle pomiędzy
Krzemieniem, Szerokim Wierchem i Tarnicą. W przeważającej mierze rzeki te płyną dolinami
równiległymi do grzbietów podkreślając, zwłaszcza w rejonie Otrytu, Ostrego i Żukowa,
rusztowy charakter tych gór. W wielu miejscach tworzą atrakcyjne widokowo przełomy jak
np.: San pod Kiczerą Sokolicką, Czereszenką i przez Pasmo Otrytu; Solinka koło Bukowa
oraz powyżej Terki; Górna Solinka pomiędzy Jawornikiem a Działem; Wetlina koło Zawoju
oraz Prowcza pomiędzy Połoninami Wetlińską a Caryńską.
Podził turystyczny :

pasmo graniczne pomiędzy Przeł. Łupkowską a Przeł. Użocką, stanowiące wododział
karpacki z kulminacjami Okrąglika(1100 m), Rabiej Skały (1199 m), Kremenarosa
(1221 m), Rozsypańca (1273 m) - gdzie łączy się z pasmem połonin - oraz Połoniny
Bukowskiej (Kińczyk Bukowski 1251 m);

pasmo połonin ciągnące sią od Smereka (1222 m) poprzez Połoniny: Wetlińską (1253
m) i Caryńską (1297 m), gniazdo Tarnicy (1346 m) do Rozsypańca (1273 m);

pasmo Wysokiego Działu z kulminacją Wołosania (1071 m) i rozległym masywem
Chryszczatej (997 m) pomiędzy dolinami Osławy, Hoczewki i Solinki;

pasmo Łopiennika (1069 m) i Durnej (979 m) zwane też "grzbietem baligrodzkim"
rozciągające się pomiędzy dolinami Jabłonki i Solinki.

pasma na północ od Sanu (wg geografów Przedgórze Bieszczadzkie) czyli Otryt
(Trochaniec 939 m), Ostre (804 m), Żuków (768 m) i Jaworniki (909 m).
Podział fizykogeograficzny :
Podziały geograficzne opierają się głównie na koncepcji Mieczysława Klimaszewskiego i
Jerzego Kondrackiego.

Wg Klimaszewskiego granica od Przeł. Łupkowskiej kieruje się na wschodzie wzdłuż
doliny Smolniczka do Osławy i w górę do Przeł. Szczerbanówka a następnie w dół
biegu Solinki do Sanu i do jego źródeł pod Przeł. Użocką.

Kondracki prowadzi granicę od Przeł. Łupkowskiej doliną Osławy i od jej ujcia do
Sanu w górę tej rzeki pod Przeł. Użocką.
Pasma Otrytu, Ostrego i Żukowa zaliczane są więc przez geografów do tzw. Przedgórza
Bieszczadzkiego, traktowanego jako część Gór Sanocko-Turczańskich. Pasma Wysokiego
Działu oraz Łopiennika-Durnej Klimaszewski włącza do Beskidu Niskiego.
2
Historia Bieszczad
Bieszczady czyli "Beschad alpes Poloniae" wymieniane są po raz pierwszy w 1269 r. w
węgierskim dokumencie dotyczącym przebiegu granicznego grzbietu górskiego ponad
Jaśliskami. Długosz nazywał je "Beyszkod". W XV i XVI w. używa się nazw Byesczad, Byeskad,
Byesczadi czy Beskidy. Nazwy te zawsze oznaczały działy graniczne (w domyśle granica Polski
i Węgier).
W czasie wędrówki ludów przeszli przez te tereny Chorwaci, a od XI do XIV wieku były to
ziemie sporne pomiędzy Polską, Rusią a Węgrami. Dopiero w 1340 r. Kazimierz Wielki włączył
na stałe Bieszczady w skład Ziemi Sanockiej. Pod koniec XIV w. duże połacie ziem przypadły
rodom Kmitów i Balów, które kolonizowały tereny nad Sanem i Hoczewką. Od XV stulecia
zakładane były nowe osady na tzw. prawie wołoskim, zasiedlane przez przybyłych z
południowych Karpat i Bałkanów pasterzy pochodzenia wołoskiego. Bieszczady przez długie
wieki pozostawały na uboczu spraw wielkiego świata, rozgrywających się na terenie
Rzeczypospolitej. Życie tutejszej ludności było dość prymitywne. Hodowano bydło i woły
sprzedawane na targach w
Lutowiskach
, Baligrodzie i Bukowsku. Wypalano węgiel drzewny,
istniały dwie huty żelaza w
Cisnej
i Rabem. Od XIX wieku rozpoczęto masową eksploatację
bieszczadzkich lasów oraz (na obrzeżach regionu) wydobycie ropy naftowej. W XIX w. przez
góry przewinęli się tak znani pisarze jak A. Fredro, Z. Kaczkowski, W. Pol. W czasie I Wojny
Światowej na przełomie 1914/15 r. front dwukrotnie przeszedł przez Bieszczady. Szczególnie
ciężkie walki toczyły się w rejonie Wysokiego Działu. Pozostały po nich zarośnięte już dziś
cmentarze na Chryszczatej i Magurycznem. W 1918r. doszło do kilku starć pomiędzy
ukraińskimi oddziałami Semena Petlury a polską samoobroną. W okresie międzywojennym
nastąpiło znaczne uaktywnienie się ludności ukraińskiej w duchu narodowym. Z chwilą
wybuchu II Wojny Światowej działania w Bieszczadach ograniczyły się do wysadzenia przez
polskich saperów wylotu tunelu kolejowego na Przeł. Łupkowskiej. Przełęcz tę Niemcy
przekroczyli dopiero 12 września zajmując niemal bez oporu cały region. Po zakończeniu
kampanii wrześniowej Niemcy i ZSRR podzieliły między siebie Bieszczady przeprowadzając
granicę wzdłuż linii Sanu. Po 22 czerwca 1941 r. całe góry znalazły się pod okupacją
niemiecką. W czasie wojny działały tu oddziały partyzantki AK, BCh oraz oddziały
samoobrony i partyzantka sowiecka. W 1940 r. istniał tu stały szlak przerzutowy na Węgry. Z
końcem 1944 r. wojska IV Frontu Ukraińskiego wyparły Niemców z terenu Bieszczadów, a w
1945 r. dostał się on w niepodzielne władanie oddziałów UPA. Ciężkie walki oddziałów
polskich z ukraińskim podziemiem trwały do końca 1947 r. Zakończyły się
operacją "Wisła"
w
trakcie której obok szeregu działań militarnych prowadzono też systematyczne wysiedlanie
ludności ukraińskiej na Ziemie Odzyskane i do ZSRR. Bieszczady wyludniły się wówczas niemal
zupełnie.
Dnia 15 lutego 1951 r. doszło do zawarcia umowy o wzajemnej wymianie terytoriów. Polska
została zmuszona do oddania 480 km2 tzw. "kolano Bugu", czyli obszar po lewej stronie Bugu
3
 na zachód od Sokala między Sołokiją a Bugiem, w zamian otrzymała obszar o tej samej
powierzchni w rejonie Bieszczadów z małymi miasteczkami
Ustrzyki Dolne
i
Lutowiska
.
Poniższe mapy, które przedstawiają przebieg granicy przed rokiem 1951 przesłał mi Pan
Grzegorz Słomczyński za co bardzo mu w tym miejscu dziekuję.
4
Wymiana ta spowodowana została odkryciem na terenie polskim pokładów węgla
kamiennego. Po uzyskaniu wspomnianego obszaru Związek Radziecki wybudował tam kilka
kopalni węgla o przeciętnej rocznej zdolności wydobywczej ok. 15 mil. ton. Ponadto obszar
ten charakteryzował się dobrymi glebami. Polska otrzymała natomiast obszar górski o
słabych glebach i wyczerpanych złożach ropy naftowej. Po zagospodarowaniu w ciągu lat stał
się on jednak bardzo atrakcyjny turystycznie, a z czasem wybudowano na nim zaporę wodną
na Sanie w Solinie, mającą także znaczenie gospodarcze ze względu na umiejscowioną tam
elektrownię wodną.
Po roku 1956 powróciła część rdzennej ludności tych terenów. Lata pięćdziesiąte to
powstanie szeregu osad leśnych. W roku 1962 oddano do użytku dużą obwodnicę
bieszczadzką: Lesko - Cisna - Ustrzyki Grn. - Ustrzyki Dln. oraz zaporę w Myczkowicach.
Również w latach sześćdziesiątych wybudowano drogę Hoczew - Czarna zwaną małą
obwodnicą bieszczadzką, drogę Zagórz -
Komańcza
oraz zaporę w Solinie.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • braseria.xlx.pl

    •